Statiegeld op blik: effecten op consumentengedrag

Vanaf 1 april 2023 komt er in Nederland ook statiegeld op blikjes. Het doel is om afval beter te scheiden en om zwerfafval te verminderen. Begrijpelijk, omdat afvalinzameling en -scheiding belangrijk is om goed te kunnen recyclen, en omdat het aantal blikjes in het milieu alleen maar toeneemt.

In 2024 moet 90% van alle drankblikjes ingezameld worden. Maar gaat de invoering van statiegeld hiervoor zorgen? Deze effecten verwachten wij op het gedrag van de consument:

Een moeizame start, niet direct het gewenste effect

Nog te veel onduidelijkheid

Veel consumenten weten op dit moment (anderhalve week voor de invoering van de maatregel) nog niet dat er statiegeld op blik komt. Hoewel milieuorganisaties hun best doen om consumenten erover te informeren, houdt het bedrijfsleven zich op de achtergrond. Terwijl bijvoorbeeld supermarkten en producenten juist een belangrijke schakel zijn in het bereiken van de minder bewuste, minder duurzame consument. Ook de eerdere discussie rondom statiegeld op blik en het uitstellen van de invoering ervan zorgen voor onduidelijkheid en onverschilligheid bij de consument.

Alleen direct effect op de prijsbewuste consument

Daarbij zijn consumenten door de huidige inflatie meer gewend aan prijsstijgingen en valt het dus minder op dat een blikje €0,15 duurder wordt. Alleen prijsbewuste consumenten zullen deze prijsstijging opmerken en daardoor gemotiveerd raken om hun blikjes weer in te leveren. Hoewel de groep prijsbewuste consumenten in deze tijd misschien wel is gestegen, letten consumenten bij het kopen van een blikje over het algemeen minder op de prijs. Ze weten dat blikjes relatief duurder zijn dan bijvoorbeeld een grote verpakking, maar zijn bereid om er meer voor te betalen. Dit maakt de kans dat deze groep consumenten hun blikje inlevert om 15 cent terug te krijgen kleiner.

Minder verkoop van blik, meer aankopen in fles(jes)

Consumenten die kleine verpakkingen zoals blikjes kopen, doen dat vaak omdat dat gemakkelijk en handig is. Het bewaren van een leeg blikje is minder handig dan het bewaren van een leeg flesje. Zeker als het blikje niet ingedeukt mag zijn bij inleveren. Consumenten die van plan zijn om hun statiegeldverpakkingen te bewaren en in te leveren, zullen dus naar verwachting vaker een (klein) flesje in plaats van een blikje kopen. Zeker on the go, waar ze hun lege verpakking bijvoorbeeld in hun tas moeten bewaren of moeten vasthouden.

Genoeg, gemakkelijke en goed bereikbare inleverpunten kunnen dit effect tegengaan. Daarvoor zouden ook lokale ondernemers deze faciliteiten moeten aanbieden. Maar voor kleine ondernemers kan een retoursysteem natuurlijk erg lastig zijn. Toch kunnen ook zij ervoor kiezen om blikjes gescheiden in te zamelen. De opbrengst van hun ingezamelde blikjes en flesjes kunnen zij dan aan een goed doel te doneren of laten uitkeren. Dit kan ook consumenten die niet gevoelig zijn voor de financiële prikkel van €0,15 stimuleren om hun verpakking toch op de juiste manier in te leveren.

Consumenten steeds minder gedreven door gemak en meer door duurzaamheid

De invoering van statiegeld op blik zal er niet automatisch voor zorgen dat alle blikjes op de juiste manier ingeleverd worden. Dat komt omdat niet iedereen gedreven wordt door een financiële prikkel of door duurzaamheid. Voor sommige mensen en in sommige situaties is bijvoorbeeld gemak nu eenmaal belangrijker.

Maar door de invoering van statiegeld op blik (en andere verpakkingen) wordt de waarde van de verpakking wel duidelijker. Daarnaast geeft het een duidelijk statement vanuit de politiek en de branch: we moeten bewuster met verpakkingen omgaan. Zo veranderen we langzaam de manier waarop we naar verpakkingen kijken.

Door de opkomst van (plastic) wegwerpverpakkingen zijn consumenten gewend geraakt aan gemak. Maar tegenwoordig vinden consumenten duurzaamheid steeds belangrijker. Ook worden de negatieve gevolgen van (plastic) afval en ons overmatige gebruik van grondstoffen steeds duidelijker. Hierdoor staan consumenten steeds meer open voor alternatieven, zoals herbruikbare verpakkingen.

Voordat we allemaal massaal overstappen op duurzame verpakkingen moet er natuurlijk nog veel gebeuren, zowel in de systemen van de (voedings)industrie, als in de houding en het gedrag van de consument. Maar de invoering van statiegeld op verpakkingen kan deze systeemveranderingen en verandering in houding en gedrag wel stimuleren.