Klimaatverandering: van plannen en ambities naar actie

Ook ná de klimaattop klimaatverandering tegengaan

De impact van klimaatverandering wordt langzaam maar zeker steeds duidelijker. De meeste Nederlanders maken zich dan ook zorgen over de gevolgen en vinden dat de overheid er niet genoeg aandacht aan besteed (Ipsos/NOS, 2021). Maar de klimaattop zette klimaatverandering gelukkig weer (even) hoog op de politieke agenda. En de boodschap was duidelijk: we moeten klimaatverandering tegengaan!

Toch heeft maar een klein deel van de Nederlanders er vertrouwen in dat er concrete acties voortkomen uit de klimaattop (Ipsos/NOS, 2021). Het uitspreken van mooie plannen en ambities geeft helaas nog geen enkele garantie dat we de opwarming van de aarde tot 1,5 graad zullen beperken. Vanuit een gedragsperspectief zijn de urgentie hoog houden en verantwoordelijkheid nemen de twee grootste uitdagingen als we echt impact willen maken.

1: Urgentie hoog houden

De aandacht voor klimaatverandering vervaagt snel, en dit thema hoog op de (politieke) agenda zetten, levert op korte termijn weinig op. Dat maakt het lastig om de urgentie hoog te houden.

Tijdens de klimaattop staat alleen het klimaat op de agenda. Op dag één is het klimaat voor elke aanwezige wereldleider top priority. We moeten klimaatverandering kosten wat het kost tegengaan. Maar nog voor de laatste dag aanbreekt, is duidelijk dat "kosten wat het kost" niet opgaat. Andere zaken, met name de financiële bijkomstigheden van de wereld redden, blijken urgenter.

Daarnaast zijn wereldleiders ook maar mensen. Zodra de klimaattop weer voorbij is en ze weer thuis zijn, vervallen ook zij net als iedereen gemakkelijk weer in oude patronen. Zo is Rutte op de klimaattop de man van "action, action, action", en in Nederland de liberale demissionair premier die dividendbelasting wil afschaffen om Shell in Nederland te houden.

Ook krijgen andere lokalere “korte termijn problemen” direct na de top weer de aandacht. Mensen zijn nu eenmaal beter in korte-termijn denken en hebben nu eenmaal een voorkeur voor actie die op korte termijn iets oplevert. Met name in de politiek zijn ze daar erg gevoelig voor. Dat heeft te maken met de manier waarop het politieke systeem is ingericht: het maken van mooie beloftes voor de korte termijn levert meer kans op om langer te regeren dan het maken van belangrijke lange termijn plannen. Dit gaat ten koste van de urgentie om iets aan klimaatverandering te doen.

2: Verantwoordelijkheid nemen

De tweede uitdaging heeft te maken met de discussie over verantwoordelijkheid. Het is gemakkelijk om verantwoordelijkheid af te schuiven, terwijl we juist verantwoordelijkheid moeten nemen om echt impact te maken.

Wie gaat de volgende stap nemen? Is het de overheid, zijn het grote bedrijven, of is het toch de burger, de consument? In ons onderzoek zien we dat de verantwoordelijkheid van mensen en de verantwoordelijk van organisaties onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dat maakt het voor verschillende partijen gemakkelijk om hun verantwoordelijkheid af te schuiven: "ik kan pas veranderen als jij ook verandert". Of "als jij niet verandert, heeft het geen zin als ik wel verander". Mensen én organisaties wachten af en beroepen zich steeds op de ondersteuning en actie van de ander.

Terwijl deze partijen elkaar juist ook kunnen versterken. Nemen mensen bijvoorbeeld zelf verantwoordelijkheid, dan geeft dat organisaties het gevoel voldoende ondersteuning te hebben om ook te verduurzamen. Nemen organisaties verantwoordelijkheid, dan geeft dat mensen het gevoel dat ze zelf ook echt impact kunnen maken. Dat stimuleert beide partijen dan weer om meer verantwoordelijkheid te nemen. En zo versterken ze elkaar.

De overheid moet dus strengere regels voor CO2-uitstoot maken, nog voordat burgers erom vragen omdat hun huizen overstromen. Maar burgers moeten hun woning ook verduurzamen voordat ze verplicht van het gas af moeten. Supermarkten moeten stoppen met stunten met vlees, ook als dit nog steeds goed aanslaat bij de consument. Maar consumenten moeten ook minder dierlijke producten kopen, hoewel deze nog steeds in de schappen liggen.

In plaats van verantwoordelijkheid afschuiven en wachten tot een andere partij actie onderneemt, moeten we dus allemaal actie ondernemen. En wel nu. Zo versterken we elkaars impact en kunnen we klimaatverandering echt tegengaan.

Actie

Om ervoor te zorgen dat we plannen en ambities omzetten in acties die klimaatverandering écht tegengaan, is het belangrijk dat we urgentie hoog houden en verantwoordelijkheid nemen.

Nederlanders houden vooral grote bedrijven verantwoordelijk voor actie om klimaatverandering tegen te gaan. Ook houden zij de overheid verantwoordelijk. Onszelf en elkaar vinden we minder verantwoordelijk (Motivation/EZK, 2021). Maar om urgentie hoog te houden en te voorkomen dat verantwoordelijkheid afgeschoven wordt, moeten we er op een andere manier naar kijken. Er bestaat namelijk geen bedrijf of overheid die op zichzelf fungeert. Die op zichzelf klimaatverandering veroorzaakt of tegengaat. Organisaties bestaan uit en vertegenwoordigen mensen. Mensen die de keuze en invloed hebben om iets te veranderen. Mensen die onderwerpen zoals het klimaat op de agenda kunnen zetten. Mensen die allemaal impact hebben op het klimaat.

De truc is om klimaatverandering niet te zien in termen van overheid, bedrijven, burger of consument, maar vanuit onze rol als mens. Wij mensen veroorzaken klimaatverandering en moeten klimaatverandering tegengaan om de aarde leefbaar te houden voor onszelf. Daarom moeten we niet meer discussiëren over wie er verantwoordelijk is of de eerste stap moet nemen, maar moeten we ten alle tijden handelen vanuit onze rol als mens. Ook op het moment dat we daarnaast "medewerker", "minister" of "directeur van een grote organisatie" zijn. We zijn allemaal mensen die baat hebben bij het beperken van klimaatverandering en een steentje bij kunnen dragen. Dat gaat om thuis een dagje minder vlees eten, op de werkvloer meer vegetarische opties aanbieden, en in de supermarkt een eerlijke prijs vragen voor dierlijke producten. Maar ook om op welke politieke partij we stemmen, of we duurzaam handelen binnen onze taken op ons werk, en of we een duidelijk en eenduidig duurzaamheidsbeleid hanteren. Het gaat uiteindelijk om het gedrag dat we vertonen als burger, als consument, als medewerker, als directeur én als premier.

Wat ga je zelf doen om onze wereld te redden?

Bronnen

Ipsos/NOS (2021) Meeste Nederlanders bezorgd over klimaatverandering, weinig vertrouwen in top

Motivation/EZK (2021) Publieksmonitor Klimaat en Energie 2021 Motivaction