Een jaar na de invoering van statiegeld op plastic flesjes wordt 80% van alle verkochte plastic flessen ingeleverd voor statiegeld (NOS, 2022). Stichting Statiegeld Nederland geeft aan niet ontevreden te zijn over de resultaten. Toch is het doel van 90% in 2022 nog niet gehaald en zijn er ook kritische geluiden. Wordt er bijvoorbeeld wel genoeg rekening gehouden met (het gedrag van) de consument?
Als we kijken naar gedrag, dan speelt de invoering van statiegeld in op een paar belangrijke factoren die kunnen bepalen of we onze flesjes wel of niet op de juiste manier inleveren. Toch is statiegeld lang niet altijd doorslaggevend. Er zijn namelijk ook veel andere factoren die, afhankelijk van de manier waarop onze keuzes tot stand komen, soms meer invloed hebben. Waar moeten we dus nog meer op inspelen om het effect van de invoering van statiegeld te vergroten en ervoor te zorgen dat het doel van 90% in 2022 behaald wordt?
Waarom we statiegeldflesjes wel of niet op de juiste manier inleveren
Laten we eerst eens kijken hoe gedrag tot stand komt. Er zijn grofweg 5 redenen waarom we onze statiegeldflesjes op de juiste manier inleveren:
Houding: omdat we het belangrijk vinden om statiegeldflesjes op de juiste manier in te leveren.
Motivatie: omdat we gemotiveerd zijn om statiegeldflesjes op de juiste manier in te leveren.
Ervaren nut: omdat we het gevoel hebben dat dat effectief is en dat het nut heeft dat wij dat doen.
Gemak: omdat het gemakkelijk is.
Sociale invloed: omdat we het gevoel hebben dat het normaal is en van ons verwacht wordt.
Op welke manier de keuze om statiegeldflesjes wel of niet in te leveren tot stand komt is afhankelijk van de situatie. Afhankelijk van de doelgroep bijvoorbeeld: staat deze heel erg positief tegenover afvalinzameling en -scheiding of vindt deze dat minder belangrijk? Of afhankelijk van de locatie: is het inleveren van statiegeldflesjes daar mogelijk, of moeten we de flesjes ergens anders inleveren?
Wil je zoveel mogelijk mensen stimuleren om zo vaak mogelijk hun statiegeld flesjes op de juiste manier in te leveren? Probeer dan in te spelen op zowel houding, motivatie, ervaren nut, gemak en sociale invloed. Wil je gedrag in een specifieke situatie veranderen (bijvoorbeeld bij een specifieke doelgroep of op een specifieke locatie)? Speel dan specifiek in op de manieren waarop keuzes in die situatie tot stand komen.
De effecten van de invoering van statiegeld
De invoering van statiegeld heeft van de ene kant een positieve invloed op houding, motivatie en ervaren nut. Mensen krijgen meer het gevoel dat plastic een waardevolle hernieuwbare grondstof is en dat het daarom belangrijk is om dit weer op de juiste manier in te leveren. Daarnaast worden de directe, persoonlijke en korte termijneffecten van het inleveren duidelijker. Mensen krijgen dan ook meer het gevoel dat het op deze manier inleveren van lege plastic flesjes iets doet en oplevert. Dat verhoogt de motivatie en het ervaren nut.
Anderzijds kan de invoering van statiegeld ook een negatieve invloed hebben op houding en ervaren nut. Juist het benadrukken van een (kleine) financiële prikkel kan er namelijk voor zorgen dat mensen die hier niet gevoelig voor zijn het nut van het inzamelen niet inzien. “Ik heb die 15 cent toch niet nodig”. Daarnaast wordt het op de juiste manier inleveren van plastic flesjes door de invoering van statiegeld minder gemakkelijk. Het is niet altijd duidelijk op welke flesjes wel en niet statiegeld zit, en flesjes moeten verzamelen en inleveren bij de supermarkt kost meer moeite dan het in de plastic afvalbak of -zak gooien.
Hoe vergroten we het effect van de invoering van statiegeld?
Om ervoor te zorgen dat uiteindelijk nog meer mensen nog vaker hun statiegeldflesjes inleveren, kunnen we nog beter inspelen op houding, ervaren nut, motivatie, gemak en sociale invloed. Hoe?
Door ook in te gaan op de consequenties voor het milieu. Hierdoor wordt naast de financiële prikkel ook het belang voor het milieu weer relevant. Mensen die (willen laten zien dat ze) niet geleid worden door een (kleine) financiële beloning, hebben dan ten minste nog een andere reden om de flesjes wel op de juiste manier in te leveren. Deze reden komt meer voort uit intrinsieke motivatie en het effect daarvan is vaak langduriger dan de invoering van een beloning. Daarnaast kun je door het benadrukken van milieuredenen ook rekenen op meer begrip voor de invoering van statiegeld. Zo is het bijvoorbeeld goed dat hier in het nieuwe deel van de campagne rondom statiegeldflesjes al enige aandacht voor is: “Lever ze in! Beter voor het milieu en je krijgt je statiegeld terug”.
Door het gemakkelijker te maken om statiegeldflesjes in te leveren. Bijvoorbeeld door het op meer verschillende plekken mogelijk te maken om deze flesjes in te leveren. Lukt het niet om fysiek het gemak te verhogen? Verhoog dan het gevoel dat het gedrag gemakkelijk en haalbaar is. Bijvoorbeeld door duidelijkheid te creëren over waar wel en geen statiegeld op zit en waarom. Of door mensen het gevoel te geven dat van hen maar een hele kleine handeling verwacht wordt, en door te laten zien welk groot resultaat dit oplevert.
Door slim in te spelen op sociale invloed. Met “Kleine plastic statiegeldflesjes gooien we toch niet weg” zet de campagne rondom statiegeldflesjes al in op de sociale norm. Dit heeft nog meer effect als we ervoor zorgen dat deze boodschap vanuit meerdere bronnen komt. Bronnen die de doelgroep meer aanspreken, bijvoorbeeld omdat ze goed bij de doelgroep aansluiten of fysiek nabij/aanwezig zijn (bijvoorbeeld de plaatselijke voetbalclub die de fans aanspreekt in of rondom het eigen stadion).
Dus, in het kort:
De invoering van statiegeld op kleine plastic flesjes zorgt ervoor dat:
We ons meer bewust worden van de waarde van plastic,
We gemotiveerder zijn om ze ook daadwerkelijk op de juiste manier in te leveren,
En dat we het nut hier meer van inzien.
Om het positieve effect van de invoering van statiegeld te vergroten, moeten we er daarnaast voor zorgen dat:
Ook de positieve consequenties voor het milieu benadrukt worden,
Het inleveren van statiegeldflesjes gemakkelijker wordt,
En er een duidelijke sociale norm wordt neergezet door partijen die relevant zijn voor de doelgroep.
Zo kunnen we ervoor zorgen dat er nog meer plastic flesjes op de juiste manier worden ingeleverd en de duurzaamheidsdoelen behaald worden.
Bronnen:
NOS. (2022). Na jaar statiegeld op flesjes: 80 procent ingeleverd, doel nog niet gehaald.